tein

Istorijska nauka poznaje prisustvo Srba u Bosni od VI-VII vijeka, vremena doseljavanja Slovena na jugoistok Evrope. Zajedno sa ostalim pripadnicima slovenskog stanovništva, Srbi (bijeli) su u ta dva vijeka "preplavili" centralni predio evropskog jugoistoka. Srbe u Bosni pisani izvori prepoznaju još početkom IX vijeka (franački izvori o ustanku Ljudevita Posavskog). To stanovništvo, kako oni kazuju, bilo je pretežno naseljeno u Dalmaciji (danas: Dalmacija, Bosna, Hercegovina, Crna Gora i Srbija). Kao i svi ostali pripadnici srpskog plemena i oni u Bosni bili su nekršteni, odnosno upražnjavali su obožavanje stare religije i kultova iz pradomovine (Pokarpatje, a prije možda i Kavkaz). U čuvenom spisu iz 951. god. (De administrando Imperio) vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita, govori se i o Srbima u Bosni, provinciji koja je sastavni dio Srbije. Etnička granica između Srba i Hrvata, dva najveća južnoslovenska plemena, po ovom piscu bila je rijeka Cetina, koja se kod današnjeg Omiša ulijeva u Jadransko more. Ko iole poznaje domaći zemljopis uočiće, istina samo na prvi pogled, da je prema ovim podacima cijela Bosna bila etnički srpska. Naravno, ako se izuzme onaj južni krak oko Livna prema jugu, bosanskom ćošetu u kojem isti pisac identifikuje Hrvate. Manja plemena (Zahumljani, Travunjani i ini), koja takođe pominju izvori, kulturno dosta slična Srbima, vrlo brzo su srbizovana. Bosanski Srbi, najvjerovatnije, primali su hrišćanstvo u početku jednako sa Zapada, kao i sa Istoka. Zapadnog obreda srpskog etničkog opredjeljenja bili su bosanski Srbi nastanjeni u srednjoj i zapadnoj Bosni. Podanici bosanskog bana Matije Ninoslava (1232-1250), u povelji pisanoj 1249. god. Dubrovčanima nazivaju se Srblini. Kada se 1377. god. u manastiru Mileševi Tvrtko I Kotromanić (rođen 1338 god, ban od 1353, kralj od 1377. do 1391. god.) krunisao za kralja titulisao se kao kralj Srba, Bosne, Primorja i Zapadnih strana. Srbi u istočnom dijelu Bosne, kao i u Hercegovini još od vremena Svetog Save tj. obrazovanja Dabrobosanske mitropolije početkom XIII vijeka, pripadali su pravoslavnoj crkvi. Veliki dio Srba, naročito onaj dio koncentrisan u srednjoj Bosni pripadali su bogumilskoj jeretičkoj crkvi. Najveći broj jeretika poticao je iz Srbije, nakon njihovog protjerivanja od strane Stefana Nemanje. Tako su sve do dolaska novih osmanskih vlasti bosanski Srbi bili vjernici tri religije: katoličke (u Srednjoj i Zapadnoj Bosni), bogumilske (u Srednjoj Bosni) i pravoslavne (u Istočnoj Bosni i Hercegovini). Posljednje, izvori sa zapada (Vatikanski arhiv) nazivali su šizmaticima (otpadnici).

Bosanski Srbi iznjedrili su svoju inteligenciju još u XIX vijeku. Učeći od doseljenih Cincara iz Makedonije i Srbije izvještili su se trgovini i bili uz Jevreje prvi u Bosni u tom poslu. Trgovački kapital bio je osnova za jačanje nacionalnih liberalističkih (oslobodilačkih) institucija, dugo vremena zabranjivanih, kako od strane osmanskih vlasti tako i od strane pravoslavne crkve, kojom su od gašenja Pećke patrijaršije 1766. god. upravljali Grci (Carigradska patrijaršija). Pravo na nacionalno ime Srbima u Bosni turske vlasti odricale su čitavo vrijeme vladanja. Nazivali su ih: Grcima, Vlasima, Erkaćima, Rkaćima, Pravoslavnim, Čičima, Romanima, Rišćanima itd. Ipak, bosanski Srbi bili su prilično lojalni svim vlastima, i turskim i austrijskim. Kad Austrija 1914. god. napadne Srbiju, samo manji broj pozvanih na regrutaciju se nije odazvao. Bosanski Srbi afirmisali su svoje nacionalno opredjeljenje formiranjem Vrbaske banovine (1930-1941.) sa sjedištem u Banjaluci. Njihova dekadencija nastupa obrazovanjem Nezavisne države Hrvatske (1941-45.) u kojoj je ubijeno između 300 i 500 hiljada i isto toliko protjerano u Srbiju. U posljednjem ratu (1992-95.) izborili su se za entitet-Republiku Srpsku, potvrđenu Međunarodnim ugovorom 1995. god. u Dejtonu. Danas, bosanski Srbi najviše žive na teritoriji R. Srpske (90 %). Procijenjuje se da ih je između 1, 2 i 1, 4 miliona ili između 42 i 44 % u cijeloj BiH.